Borsuk, Jaźwiec - (Meles meles) –– jest największym przedstawicielem rodziny łasicowatych w Polsce i jedynym reprezentantem rodzaju Meles Brissonodzimych - to łatwo rozpoznawalny gatunek ze względu na swą charakterystycznie paskowaną, podłużną głową.
↓ Posłuchaj odgłosów Borsuka ↓ |
BUDOWA. Borsuk jest silnej budowy. Głowę ma trochę nieproporcjonalną w stosunku do ciała - małą, długą i wąską, oczy i uszy małe, szyję grubą, nogi krótkie, mocne, dostosowane do kopania nor. Szczecina borsuka jest siwo-popielata z domieszką czarnego, długa, błyszcząca. Głowa prawie biała z czarnymi pasmami po bokach, ciągnącymi się od nosa poprzez oczy i uszy do przedniej części barków, obrzeża uszu, białe. Szyja jest krótka, masywna, osadzona na niej głowa jest mała w charakterystyczne biało-czarne pasy. Uszy borsuka są małe zaokrąglone, również oczy są małe, jakby przymrużone, co powoduje, że jaźwiec nie jest dalekowidzem. Siła drzemie w jego przednich, krótkich łapach (przystosowanych do kopania nor), zaopatrzonych w pięć pazurów, przez co ślady odciśnięte w błocie przypominają nieco trop niedźwiedzia. Spód ciała oraz łapy są barwy brązowo-czarnej, natomiast grzbiet ma barwę srebrzystą. Ogon krótki (kita) zakończony kiścią, łapy zakończone pięcioma palcami i długimi pazurami. Borsuk ma długość do około 90 cm, wysokość do 30 cm, masę 15-20 kg (do 25 kg). W okolicy odbytu borsuk ma gruczoł zapachowy.
Tułów ma krępy, silny, zad masywny, głowa przechodzi w szyję bez zwężenia. Oczy są małe, uszy krótkie, zaokrąglone, biało obrzeżone, nos czarny, lekko zadarty. Ogon ma krótki. Na spodniej jego części, naprzeciw odbytu, występuje fałda skórna średnicy 4-5 cm, głębokości 2,5-3 cm, w której znajduje się narząd zapachowy. Ponadto posiada on po obu bokach odbytu charakterystyczne dla rodziny łasicowatych gruczoły zapachowe. Barwa sierści z wierzchu i na bokach ciała jest srebrzystoszara, spód ciała i kończyny czarne. Pysk i czoło są białe, przez oczy po obu bokach głowy przebiegają czarne pręgi. Samica ma 3 lub 4 pary sutek. Formuła zębowa borsuka 3 1 4(3) 1/3 1 4(3) 2
Cechy charakterystyczne budowy borsuka :silna budowa, sierść sztywna, grzbiet szary, brzuch i nogi czarne, na głowie 2 czarne pręgi, oczy i uszy małe, ogon (typu kwiat) krótki, łapy zakończone pięcioma palcami i długimi pazurami, długość ciała do około 90 cm, wysokość do 30 cm, waga 12-20 kg (do 25 kg).
WYSTĘPOWANIE. Borsuk należy do rodziny łasicowatych i jest jej największym przedstawicielem na terenie naszego kraju. Jest gatunkiem pospolitym w Europie (w całej Polsce), występuje również w Azji oraz Ameryce pin. W górach sięga w Europie do około 2000 m n.p.m., w wysokich górach Azji, jak np. Tien-szan, można go spotkać nawet do 4000 m n.p.m. Jaźwiec (gdyż często jest tak nazywany) zamieszkuje pagórkowate tereny lasków śródpolnych lub obrzeża większych kompleksów leśnych. Uwielbia przebywać w pobliżu terenów podmokłych i wody. Najchętniej swe nory kopie w piaszczystych pagórkach w pobliżu żerowiska. Borsuk niechętnie przemieszcza się na dalsze dystanse, jest terytorialistą. Za ostoję obiera okolice lesiste, w szczególności lasy mieszane i liściaste z bogatym podszytem, otoczone urodzajnymi polami. Borsuka można także spotkać w dużych i starych kompleksach sadowniczych, otoczenie to sprawia że czuje się znakomicie a na kryjówki wybiera nory kopane samodzielnie, przepusty a czasem jamy pod budynkami w najbliższym sąsiedztwie człowieka.
TRYB ŻYCIA. Wbrew dawnym mniemaniom borsuk nie jest zgryźliwym samotnikiem, lecz wiedzie rodzinne, towarzyskie życie. W okresie lata dochodzi często do koncentracji dwóch albo trzech rodzin, które zamieszkują wspólną norę i razem się bawią. Większą część roku jaźwiec jest aktywny w nocy, opuszczając norę po zachodzie słońca i wracając przed wschodem. W okresie letnim przechodzi na aktywność dzienną. Rodziny borsucze przenoszą się z nory gniazdowej do innych, by dopiero w jesieni do niej powrócić. W czasie rui samce wydają przeraźliwe odgłosy, podobne do histerycznego krzyku kobiety lub dziecka. Głos borsuka to skomlenie - popiskiwanie młodych, warczenie i rodzaj poszczekiwania wydawane najczęściej podczas zabaw. Borsuk ma dobrze rozwinięty słuch, węch i dotyk, słabiej wzrok. Jaźwiec jest bardzo czystym zwierzęciem i przeprowadza codziennie gruntowną toaletę. Ruchy borsuka mimo pozorów ociężałości są szybkie. Ma on rzadką u zwierząt zdolność prędkiego poruszania się tyłem. Potrzebny mu jest ten ruch do tzw. włóczenia, tj. znoszenia ściółki z traw, liści, paproci do wyścielenia komory gniazdowej. Po zgromadzeniu ściółki na stos borsuk obejmuje ją przednimi łapami, przyciska do piersi i tyłem posuwa się do nory. Ścieżki są więc dokładnie wymiecione i czyste. Nora jest bardzo czysta w odróżnieniu od nory lisiej. To zamiłowanie do czystości zmusza niejednokrotnie borsuka do opuszczenia swej nory na skutek wprowadzenia się do niej lisa. Wszystkie nieczystości z nory wyrzuca na zewnątrz, a swoje odchody wydala do małych dołków zwanych latrynami, których nie zakopuje. Latryny wykopuje w pobliżu nory. Na okres zimy borsuk zabezpiecza norę przed zimnem przez częściowe lub całkowite zatykanie niektórych wlotów. Nory rodzinne mogą być piętrowe i zawierać kilka komór. Borsuki kopią nory zawsze w nocy, zwykle na stoku, co im ułatwia wysypywanie ziemi. W ciągu dwóch tygodni para potrafi wykopać norę o jednej lub dwóch komorach i dwóch wylotach. Korytarz nie prowadzi nigdy wprost do komory, lecz zwykle w odległości około 1 m skręca w lewo lub w prawo i obniża się stopniowo do głębokości około 1,5-3 m. Korytarz ma około 45 cm średnicy i 3-10 m długości. Komora ma 60 cm wysokości i około 1 m średnicy.
Intensywne włóczenie ma miejsce w jesieni, dużo mniejsze na wiosnę przed urodzeniem młodych. W jesieni jaźwiec odkłada gruby podkład tłuszczu. Nie zapada w sen zimowy, tylko w śpiączkę, która jest przerywana w czasie cieplejszych dni odwilży. Obszar zamieszkiwany przez poszczególne osobniki populacji jest bardzo dokładnie znakowany wydzielinami gruczołów przyodbytowych i narządu zapachowego ogonowego. Jest to tzw. terytorium. Borsuki robią znaki (przyciskanie odbytu, pocierania) nie tylko na pniach drzewnych, krzewach itp., ale bardzo gorliwie "pieczętują" się wzajemnie, najsilniej w czasie rui. Wydzielina narządu zapachowego ma zwykle barwę żółtą, a w okresie rui u samców jest od pomarańczowoczerwonej do purpurowej. Prócz oznakowań zapachowych borsuki zdradzają swoją obecność w terenie obdrapywaniem kory na drzewach i krzewach, wydeptywaniem placów zabaw w pobliżu nory, wyraźnymi szlakami prowadzącymi do nor i wreszcie bardzo charakterystycznymi norami. Dzięki idealnym przystosowaniem budowy ciała jaźwce kopią nory, powierzchni od 30 do 50 m2 i o 2 do 30 otworach (okien). Struktura socjalna borsuka jest mało znana, wiadomo tylko, że dominantem w rodzinie jest samiec. Wydaje się także, że jaźwce zawierają stadła dożywotnie.
Borsuk prowadzi życie nocne, dzień przesiaduje w norze, a właściwie w komorze nory. Borsuk żyje samotnie, tzn. każda sztuka oddzielnie, z wyjątkiem okresu cieczki. Z innymi zwierzętami pozostaje w zgodnym współżyciu. Z nastaniem mrozów borsuk zasypia w norze. Zimowy sen borsuka nie trwa jednak jednostajnie, gdyż w dniach ocieplenia, a czasem nawet w czasie mrozów, w końcu grudnia lub na początku stycznia, budzi się i wychodzi z nory, by zaspokoić pragnienie lub coś złowić. Potem znowu zasypia, by w końcu stycznia lub na początku lutego przerwać sen i w ciągu paru dni żerować. W czasie zimowego snu borsuk żyje nagromadzonym w organizmie tłuszczem i przez to traci dużo na wadze (do 7 kg). Borsuk wszystkie nieczystości z nory wyrzuca na zewnątrz, a swoje odchody zakopuje w pobliżu nory w małych dołkach, gdzie potem żyją chrząszcze, które następnie borsuk zjada.
Borsuk chodzi stale jednymi ścieżkami i dlatego łatwo jest odróżnić norę lisią od borsuczej, gdyż do nory lisiej prowadzi kilka wyraźnych ścieżek, a tropy borsuka - ze względu na jego ciężar - są bardziej widoczne od lisich. Tropy borsuka są charakterystyczne, dają podłużny, szeroki w palcach i wąski w miejscu pięty odcisk, a ponadto w tropie widoczne jest odciśnięcie pięciu palców zakończonych długimi pazurami.
POŻYWIENIE. Borsuk nie gardzi żadnym rodzajem pokarmu, począwszy od korzonków, grzybów oraz owoców, poprzez pisklęta i ryby a na padlinie skończywszy. Borsuk jest oportunistycznym wszystkożercą, łatwo przystosowującym się do zasobów pokarmowych w okolicy siedliska - jego dieta obejmuje wiele roślin i zwierząt. Dżdżownice stanowią najważniejsze źródło pożywienia borsuka; do ważnych należą także duże owady, małe i młode ssaki oraz przy nadarzającej się okazji ptaki, padlina, zboża i owoce. Ssaki, na które poluje to m.in.zające i, szczury, myszy, norniki, ryjówki, krety i jeże oraz przydomowe zwierzęta znajdujące się na terenie łowieckim borsuka tj,koty królik. Do owadów zalicza się chrząszcze, w tym biegaczowate i gnojarzowate, gąsienice, komarnice oraz gniazda os i trzmieli. Jego przysmakiem są ptasie jaja oraz owady (zwłaszcza osy, szerszenie i trzmiele), które skrupulatnie wydostaje z ziemi zanim te zdążą się obudzić na wiosnę. W okresie dojrzewania zbóż lubuje się w owsie oraz kukurydzy w której bardzo głośno i ze smakiem żeruje (często pojedynczy borsuk potrafi zmylić myśliwego robiąc tyle hałasu co watacha dzików).
Ze zbóż preferuje: pszenicę, owies, kukurydzę oraz sporadycznie jęczmień. Do owoców, które zjada należą: dojrzałe jabłka, gruszki i śliwki, które same spadną na ziemię, jeżyny, borówki, maliny, truskawki, żołędzie, buczynę i dzikie bulwy roślin z rodzaju Arum. Sporadycznie zjada także ptaki gniazdujące na ziemi, żaby, ropuchy, traszki, węże, jaszczurki, ślimaki, grzyby i zieleninę - koniczynę i trawy - zwłaszcza w zimie i podczas suszy.
ROZMNAŻANIE. Okres godowy borsuka trwa od lutego do października. Najczęściej do kopulacji dochodzi w sierpniu. W tym czasie psy toczą ze sobą walki o kilkudniowy pobyt w norze suki. Po tym okresie suka wypędza psa z nory Kopulacja trwa albo krótko (2 minuty), albo długo (15 minut). Odbywa się na powierzchni ziemi przed norą, często w obecności młodych. . Zagnieżdżenie się zapłodnionych jajeczek może być opóźnione na okres 7-15 miesięcy, jeżeli warunki środowiskowe są nieodpowiednie dla samicy. Ciąża u borsuka trwa 30-32 tygodnie. Jest to tzw. ciąża przedłużona, gdyż w pierwszym okresie, podobnie jak u sarny, płód prawie nie rozwija się. Faktyczny rozwój płodu następuje dopiero w zimie, a więc w końcowym okresie ciąży. . Pomiot następuje w obszernej i ciepłej komorze nory (100 X 150 cm) dobrze wysłanej liśćmi, mchem i trawą. Suka borsuka rodzi co drugi rok, gdyż wyczerpana odchowywaniem młodych nie co roku przechodzi cieczkę .
Młode rodzą się między styczniem a kwietniem (jeden miot rocznie). Liczba młodych w miocie wynosi 1-5 (zwykle 3). Otwarcie oczu następuje po 28-35 dniach. Noworodki są całkiem białe i mają małżowiny uszne zarośnięte, ale już po 75 dniach życia młode borsuki pobierają pokarm stały .Z czasem przechodzą na mięsożerny żer, który najpierw przynosi im matka, a następnie same rozpoczynają naukę polowania. Po kilku miesiącach są zdolne do samodzielnego życia. Samodzielność uzyskują po 6 miesiącach życia, ale więzy rodzinne utrzymywane są do następnej wiosny. Dojrzałość płciową uzyskują samce po dwóch latach życia, samice w wieku 12-15 miesięcy.
Borsuk linieje raz w roku mniej więcej w połowie kwietnia. W jesieni natomiast wyrasta mu sierść zimowa, zwykle przed końcem października ma już nowy kożuch na zimę. Długość życia borsuka na swobodzie wynosi 12-15 lat.
WPŁYW NA ŚRODOWISKO. Borsuk zaliczany jest to zwierząt, które potrafią wyrządzić duze szkody w leśnej gospodarce, zwłaszcza tam, gdzie występuje obok bażantów, jarząbek czy cietrzewi, którym niszczy gniazda w poszukiwaniu pożywienia. Ogólnie borsuk jest zwierzęciem pożytecznym dla gospodarki leśnej, ale tam, gdzie występuje bażant, jarząbek, cietrzew lub głuszec, wyrządza duże szkody, niszcząc gniazda tych ptaków. Porusza się powoli i ociężale, dlatego właśnie na ogół dla zdrowej zwierzyny nie przedstawia żadnego niebezpieczeństwa. Żeruje tylko w nocy, zapuszczając się daleko od swej nory.
Gatunek ten w obecnym stanie środowiska nie ma praktycznie wrogów naturalnych. Niegdyś były nimi wilki i rysie. Borsuki żyją w zgodzie z lisami, z którym czasem dzielą nory po sąsiedzku, z innymi łasicowatymi jak również z jenotem ich stosunki są chłodne aczkolwiek nie wrogie.
POLOWANIE. Ze względu na tryb życia i niewielką atrakcyjność dla myśliwych, borsuki nie są poważnie zagrożone. Są jednak często zabijane przez człowieka jako zwierzęta przenoszące wściekliznę. Jego naturalnymi wrogami są wilki i rysie. Na borsuki można polować od 1 września do 30 listopada, a na terenach obwodów łowieckich, na których występuje głuszec - przez cały rok.
Słownik | |
Cieczka Dyndanie Kiść Kita Okna Pies Stawka Suka |
— czas godowy borsuków. — niezbyt szybki bieg borsuka. — pukiel białych włosów u borsuka. — borsuczy ogon. — otwory wyjściowe lub wentylacyjne nor borsuczych. — samiec borsuka. — borsucza łapa. — samica borsuka. |