Lis - lis pospolity, lis rudy (Vulpes vulpes) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae). Lis rudy jest największym z przedstawicieli rodzaju Vulpes, jak i najbardziej rozprzestrzenionym przedstawicielem drapieżnych (Carnivora).↓ Posłuchaj odgłosów Lisa ↓
BUDOWA. Lis jest najpospolitszym drapieżnikiem w naszym kraju. Tułów ma wydłużony, głowę o ostro zakończonym pysku i długich trójkątnych uszach. Kończyny ma krótkie, przednie 5-, tylne6-palcowe, opuszki stóp owłosione. Ogon (kita) jest długi i puszysty. Koniec ogona jest biały, na górnej jego stronie, 5-6 cm od nasady, znajduje się gruczoł zapachowy. Wierzch ciała jest rudawy, spód biały, uszy i dolna część kończyn czarne Zmienność ubarwienia jest bardzo duża stąd rozliczne nazwy, jak węglarz, krzyżak itp.
Formuła zębowa lisa jest następująca: 3 1 4 2/3 2 4 3. Samica ma 4 lub 5 par sutek.
WYSTĘPOWANIE. Lis występuje w Eurazji, północnej Afryce i Ameryce Północnej. W górach sięga w Europie do 2700 m n.p.m., a w Azji do 4000-5000 m n.p.m. W Polsce rozpowszechniony jest w całym kraju.
Biotop: Biotopem lisa są lasy, pola, łąki.; Ulubionym jego siedliskiem są małe lasy śródpolne. W dużych kompleksach-trzyma się raczej na obrzeżach lub w enklawach śródleśnych.
POŻYWIENIE. Lis jest zwierzęciem wszystkożernym z przewagą. pokarmu mięsnego. Rodzaj pokarmu ..jest dostosowany do dynamiki populacji ofiar i waha się w zależności od biotopu i typu krajobrazu. Podstawowym pokarmem lisa są gryzonie myszowate, ale żywi się również. owadami, ślimakami, robakami, okazyjnie zającami lub królikami, ptakami ich zniesieniem, padliną, jagodami i innymi owocami. W pobliżu osad ludzkich odwiedza regularnie śmietniki i wysypiska. W okresie obfitości pokarmowej zbiera zapasy, które zagrzebuje w ziemi. Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe wynosi 0,5-1 kg. Lis rudy poluje głównie na małe gryzonie, lecz żywi się również zającowatymi, kurowatymi, małymi gadami, bezkręgowcami oraz małymi kopytnymi. Sporadycznie spożywają również owoce i warzywa. Chociaż lis rudy wykazuje tendencję do zabijania mniejszych drapieżników, to jednak jest narażony na atak ze strony wilków, kojotów, szakali oraz średnich i dużych kotowatych. Gatunek ma długą historią związków z człowiekiem- był tępiony przez wieki jako szkodnik i surowiec do produkcji futer. Często lis rudy zajmuje ważne miejsce w kulturze lub mitologii różnych ludów. Z powodu swojego rozprzestrzenienia jest jednym z głównych gatunków hodowanych na futra.
ROZMNAŻANIE. Okres rui, zwany cieczką, występuje w styczniu-lutym. Hierarchia socjalna tworzy się w okresie cieczki tylko wśród samców. Wiek samca, jego kondycja fizyczna i temperament odgrywają główną rolę w zajęciu odpowiedniej pozycji w hierarchii socjalnej. Kopulacja trwa od 15 do 25 minut i kończy się zawieszeniem partnerów. Ciąża trwa 50-52 dni. Rzucanie młodych następuje w kwietniu-maju. Lis ma jeden miot rocznie, liczba młodych w miocie 3-8. Otwarcie oczu następuje po 12-15 dniach. Młode lisy (niedoliski) mają z początku szarobure wełniste futerko z jaśniejszym pasmem poprzecznym na czole i białą plamką na gardle. Dopiero po 6 tygodniach zmieniają włos na charakterystyczny dla osobników dorosłych. Okres laktacji trwa około 6 tygodni, ale już po 3 tygodniach młode liski są dokarmiane mięsem. Samodzielność uzyskują po 3-4 , a dojrzałość płciową - po 9-10 miesiącach życia. Linka występuje raz w roku, w kwietniu-maju i polega na zmianie długiego włosa zimowego na letni krótki. W jesieni gęstość i długość włosów wzrasta, przechodząc w futro zimowe. Długość życia lisa na swobodzie wynosi około 10-12 lat. Wiek do 2 lat można ocenić po starciu górnego zęba trzonowego (M') i siekaczy w żuchwie. Ustalenie dokładnego wieku lisów jest możliwe na podstawie liczenia (pierścieni) cementu i zębiny na szlifach zębów.
TRYB ŻYCIA. Lis prowadzi życie samotne, łączenie w pary jest raczej sezonowe, chociaż obserwowano już wielokrotnie udział samca w karmieniu nie tylko samicy, ale i młodych w pierwszych tygodniach życia. W ciągu wiosny i lata lis prowadzi życie raczej osiadłe, w jesieni i w zimie koczownicze. Ma bardzo dobrze rozwinięte zmysły słuchu, wzroku, węchu i dotyku, co ułatwia mu polowanie na drobne gryzonie i owady. Zarejestrowano 28 różnych głosów wydawanych przez lisy, z których najbardziej znane jest ich poszczekiwanie w czasie cieczki. Ruchy lisa są szybkie i zwinne, w kłusie porusza się z szybkością 6-8 km/h, w pogoni lub ucieczce z szybkością 45-50 km/ h. Skacze i dobrze pływa. Kopie samodzielne nory o kilku korytarzach i jednej komorze gniazdowej, która może leżeć na głębokości do 3 m. Czasem dzieli swą norę z borsukiem, przy czym ma oczywiście osobne wejścia (okna) oddzielną i komorę gniazdową. Kopie także nory krótkie, tymczasowe, służące mu za schronienie przed deszczem lub niebezpieczeństwem. Zamieszkałą norę lisa łatwo poznać powyślizganych oknach i szczątkach pokarmu (pierze, skórki czy kości), zostawionych przed norą. Areał osobniczy lisa obejmuje obszar, na którym on nie poluje, lecz buduje norę, oraz jedno lub więcej łowisk, wykorzystywanych na zmianę lub równocześnie. Wielkość łowisk wynosi od 57 do 160 ha Terytorializm występuje tylko u samców, które znaczą swoje terytorium wydzielinami gruczołów zapachowych i odchodami pozostawionymi na pniakach, kamieniach i innych rzucających się w oczy miejscach. Najniższa aktywność ruchowa lisów występuje w marcu, na krótko przed urodzeniem młodych. Lisy są najaktywniejsze w nocy ze szczytem przypadającym na świt. Rytm aktywności lisów odpowiada aktywności ich ofiar. W zimie wskutek niskich temperatur aktywność dzienna rośnie. Aktywność lisów ograniczają spadek ciśnienia i znaczna głębokość śniegu (50 cm). Lis zabija swą ofiarę ukąszeniem w kark lub gardło, po czym następuje potrząsanie przez chwilę zdobyczą. Typowe zachowanie lisa zaobserwowano podczas myszkowania. Natychmiastowe opuszczenie kity po skoku oznacza schwytanie łupu, po pudle kita zostaje jeszcze przez chwilę uniesiona prostopadle w górę. Często też lis podrzuca zabite ofiary w powietrze i ponownie je chwyta.
W miejscach swoich ostoi lisy kopią rozległe nory (nawet 20 - 30 m długie) często z kilkoma wlotami. W środku nory znajduje się komora (większe pomieszczenie), gdzie lisy odbywają cieczkę i suka szczeni się. Nora ma wiele bocznych korytarzy. Lisy mają zwykle kilka nor, przy czym jedna stanowi ich stałą siedzibę, a inne dają im tylko chwilowe schronienie w niebezpieczeństwie lub w czasie niepogody. Lis jest leniwy w kopaniu nor i dlatego często korzysta z nor borsuczych, a nawet zamieszkuje z nim razem (czasami wypędza borsuka).
Lis jest mięsożerny. Główne jego pożywienie stanowią myszy, ale zjada także żaby, jaszczurki, ryby, raki, ptaki, jaja ptasie, króliki, zające, a nawet kożlaka. Nie gardzi również padliną. Ponadto zjada jagody i owoce (gruszki, jabłka) oraz ślimaki, dżdżownice i larwy chrząszczy.
Lis pełni w lesie funkcje sanitarne (sanitariusz). Spośród zwierzyny łownej chwyta bowiem przede wszystkim sztuki chore i słabe. Lisica w okresie karmienia młodych wyrządza duże szkody wśród zdrowej zwierzyny, głównie młodzieży. Lis żeruje zasadniczo w nocy. Jeżeli jednak nie spodziewa się niebezpieczeństwa, to rozpoczyna polowanie nawet już od południa lub nieco wcześniej (zwłaszcza w zimie, ponieważ trudniej mu jest zdobyć żer). Największe szkody robią lisy w lecie, kiedy to stare muszą dostarczać żeru młodym. Wtedy zakradają się nawet do zabudowań gospodarczych, aby zdobyć drób lub złapać oddaloną od zabudowań kurę itp. Lis swoją zdobycz upolowaną lub znalezioną padła "zarzyna" podobnie jak ryś, odgryzając najpierw łeb. Po nasyceniu się niektóre kawałki żeru zakopuje "na zapas" i w późniejszym czasie wraca w to miejsce.
WPŁYW NA ŚRODOWISKO. Lisy są nosicielami wścieklizny. Stosowane na zachodzie w walce z tą chorobą gazowanie nor jest i uciążliwe i mało skuteczne, a co gorsza jest również zatruwaniem środowiska. Redukcja powinna być więc przeprowadzona przez odstrzał młodych lisów przy norze. Podstawę pokarmu lisa stanowią gryzonie wyrządzające poważne szkody w gospodarce rolnej i leśnej. Sprzyja on przeto utrzymaniu równowagi biologicznej w ekosystemach. Zjadając padlinę spełnia rolę sanitarną w łowisku, a odławiając zwierzęta chore zapobiega rozszerzaniu się chorób. Krzywdząca opinia o jego szkodliwości w łowisku wskutek zjadania drobnej zwierzyny nie znajduje potwierdzenia w badaniach naukowych.
POLOWANIE. Polowanie na lisa odbywa się: z psami, na zasiadkę, na wab, z naganką, z fladrami. Prawo łowieckie zezwala na polowanie na lisy także w czasie od zachodu do wschodu słońca, tj. w nocy. Polowanie z psami-norowcami polega na tym, że do lisiej nory wpuszcza się psa (foksteriera lub jamnika), który je stamtąd wypłasza. Ten sposób polowania najlepiej udaje się w styczniu i lutym, w okresie cieczki, kiedy lisy siedzą w norach.
Polowanie na zasiadkę polega na czatowaniu na lisa wychodzącego na żer, który się specjalnie wykłada jako przynętę (padlinę, odpady ryb itp.). Robi się to w ten sposób, że padlinę przeciąga się po lesie, gdzie lis ma ostoję, a następnie w najbardziej dogodnym do strzału miejscu koło ambony lub innego stanowiska pozostawia się ją. Zasiadkę urządza się wieczorem lub rano. Dobre efekty daje takie polowanie w -pełni księĽyca na śniegu. Niektórzy myśliwi wyciskają z ustrzelonego lisa mocz wokół swego stanowiska w promieniu 6 - 10 m, co tłumi zapach człowieka i sianowi przynętę, gdyż pozoruje obecność innego lisa.
Polowanie na wab polega na tym, że myśliwy naśladuje kniazienie zająca lub pisk myszy, zwabiając w ten sposób lisa do siebie. Ten rodzaj polowania stosuje się nad wieczorem lub rano w mglisty dzieci jesienny lub w zimie na śniegu. Po strzeleniu lisa nie należy go podnosić, ale dłuższy czas odczekać, bo może przyjść następny.
Polowanie z naganką ma zastosowanie tam, gdzie lisy występują w większym skupieniu. Mioty, w których jest spodziewany lis, należy brać najpierw, ażeby strzałami w sąsiedztwie nie spłoszyć lisów. Naganka i myśliwi powinni podejść do takiego miotu po cichu, gdyż czujny lis wyjdzie z miotu. Lis ruszony przez nagankę daje się pędzić w określonym kierunku, idąc przez największy gąszcz i unikając szczególnie przestrzeni otwartych.
Polowanie z fladrami polega na tych samych zasadach co polowanie z fladrami na wilki. Fladry do polowania na lisy są takie same jak na wilki. Zakłada się je jednak niżej w ten sposób, aby prawie dotykały ziemi lub śniegu. Jeżeli sznury są dobrze założone, lis nie przejdzie pod nimi i będzie nawet kilkakrotnie obchodził miot wokoło. Dobrze jest po ofladrowaniu miotu pozatykać wloty jam lisich, ażeby lisy nie mogły się tam schronić. Jamy zatyka się w słotne noce około godziny 24, a w pogodne o godzinie 21-22. Nory zatyka się kołkiem lub gałęziami. Lis skutecznie postrzelony w czasie ucieczki podnosi ogon do góry. Do strzelonego lisa należy podchodzić ostrożnie i z załadowaną bronią, bo czasami przy zbliżeniu się myśliwego nagle podnosi się i ucieka albo ugryzie w wyciągniętą rękę.